کاشان عاشقانه‌ترین شهر ایران، جواهری زیبا در تابستان های گرم و زمستان های سرد، این شهر قدیمی واقع در استان اصفهان، با آثار تاریخی، فرهنگی و معماری خیره کننده‌اش معروف است. با باریکی کوچه هایش، باغ‌های سرسبز و خانه‌های سنتی، کاشان یک مسیحای تاریخی و زیباست که هر سنگی از آن، داستانی از گذشته را روایت می کند.
باغ‌های ایرانی، با سرسبزی و زیبایی‌شان، آرامش و صلح را به دل بازدیدکنندگان منتقل می‌کنند. همچنین، خانه‌های تاریخی مانند بروجردی‌ها و طباطبایی ها نشان‌دهنده‌ی هنر و معماری بی‌نظیر این شهر هستند. معماری مینیاتوریستی که در کاشان یافت می‌شود، با جزئیات ریز و زیبایی‌های خیره کننده خود، هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند. کاشان با بازارهای شلوغ و پرانرژی تا باغ‌های آرام و آرامش‌بخش و همچنین معماری بی نظیرش، یک جاذبه متنوع و جذاب است. این شهر با تاریخی که تا هزاران سال قبل به دوران اشکانیان و سلجوقیان بازمی‌گردد، یک آینه از زمانی دیگر را به ما نشان می‌دهد.
کاشان کجاست؟
شهری که اولین تمدن یکجانشینی و شهر نشینی در آن اتفاق افتاد، در شمال استان اصفهان و شرق کویر مرکزی ایران قرار دارد. جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بسیار فقیر است. از لحاظ آلودگی نوری کمترین میزان را داراست و از نظر بسیاری، مناسب ترین مکان برای دیدن آسمان شب است. فاصله آن از تهران 244 کیلومتر است.
تاریخچه مختصری از کاشان
هرچند صحبت از تاریخچه غنی این شهر در این مقال نگنجد اما سعی می کنیم مرور کوتاهی بر تاریخچه آن داشته باشیم. قدیمی ترین آثار سکونت در کاشان به چهل هزار سال قبل بر می گردد. ابزارهای سنگی کشف شده مربوط به عصر پارینه سنگی میانی هستند. ابزارهای سنگی ساخته شده توسط این انسان‌ها هم‌اکنون در موزه ملی ایران در معرض دید عموم است.
در دوران باستان به تپه های سیلک می رسیم. این تپه ها کهن ترین زیگورات (نیایشگاه خدایان) جهان هستند. و قدمتی در حدود بیش از ۸۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال دارند. جنبه هنرهای تزیینی در آثار سیلک دیده می شود. با مهاجرت آریایی ها و کاسی ها، سیلک مغلوب تمدن آریایی ها شد. یادگارهایی مانند جنگ افزارهای آهنی و شمشیر و لوله های مزین به نقش اسب ها از آن دوره به جای مانده است.
در دوره اسلامی، به دلیل قرارگیری کاشان در مسیر ارتباطات وجهه طنعتی این شهر بیش تر مورد توجه قرار می گیرد. به هنگام حمله مغولان شهر ویران می شود و دوباره بازسازی می گردد. در صفویه مورد توجه شاهان بوده و اغلب مکانی برای سکنی گزیدن آن ها. تا اواخر دوره زندیه از کاشان به عنوان شهر ثروتمندی یاد می شد اما با روی کار آمدن قاجار و به خصوص در اواخر حکمرانی این سلسله، کم کم کاشان ضعیف می شود. از کاشان اغلب با سه چیز یاد می شود: عزل، تبعید و قتل امیرکبیر. همچنین فعالیت فرقه ی بابیت نیز در این شهر مشهود بوده است.
کاشان امروزی
امروزه این شهر جایگاه ویژه ای از نظر گردشگری در بین مردم دارد. از خانه های زیبا با معماری خاص خود تا خوردنی و نوشیدنی های خوشمزه، همگی محبوب مسافران هستند. در ادامه مروری بر جاذبه های دیدنی این شهر را خواهیم داشت.
خانه های ایرانی
خانه‌های سنتی ایرانی در کاشان یکی از جذاب‌ترین نمونه‌های معماری سنتی ایران هستند. این خانه‌ها به دلیل زیبایی، هنر معماری و نمادهای فرهنگی خود، جاذبه زیادی برای بازدیدکنندگان دارند. خانه‌های سنتی کاشان به دو بخش اصلی شامل “خانه‌های بافت شهری” و “خانه‌های باغی” تقسیم می‌شوند. این خانه‌ها در زمان های گذشته به عنوان مرکز زندگی و فعالیت‌های اجتماعی خانواده‌ها به کار می‌رفته‌اند.
خانه‌های بافت شهری اغلب دارای یک دیوار خارجی ساده و معمولا دارای حیاط داخلی هستند. این حیاط‌ها، به عنوان محور اصلی خانه، از نقطه دید معماری و فضای اجتماعی بسیار مهم هستند. خانه‌های بافت شهری اغلب دارای سقف‌های بلند، نازک و زیبا به نام “عرش” هستند که هوا را به داخل می‌آورند و از سرما و گرما محافظت می‌کنند.
از طرفی، خانه‌های باغی به دلیل وجود باغ‌ها، حیاط‌های بزرگ و استفاده از آب‌های روان، زیبایی فراوانی دارند. این نوع خانه‌ها معمولا دارای طراحی‌هایی متفاوت بر اساس نیازهای آبی و گیاهی هستند. آب، یک عنصر مهم در این خانه‌ها بوده و سبب ایجاد آب‌نماها و آبشارها درون معماری این خانه‌ها می‌شود.
خصوصیات مشترک خانه‌های سنتی در کاشان شامل استفاده از منابع طبیعی مانند آب و نور خورشید، استفاده از طراحی‌های هنری برای خلق زیبایی، استفاده از فضاهای متنوع و همچنین ارتباط فضای داخلی و خارجی از طریق حیاط‌ها و آب‌نماها است. معماری این خانه ها بازتابی از هنر، زندگی اجتماعی و تفکرات معماری ایرانی هستند و به عنوان نمونه می توانید از خانه های بروجردی ها، طباطبایی ها، عامری ها، منوچهری، عباسیان و موارد دیگر دیدن کنید. بیش تر خانه ها تبدیل به هتل های سنتی شده اند. همچنین بعضی از آن ها لوکیشن فیلم و سریال های زیادی بوده اند.
باغ ایرانی
باغ فین متعلق به دوره شاه عباس صفوی، به عنوان بخشی از فرهنگ باغبانی ایران در آن دوران شناخته می شود. بنا به منابع تاریخی، این باغ بارها مرمت شده است. بعضی منابع معمار آن را غیاث الدین جمشید کاشانی و بعضی دیگر شیخ بهایی می دانند. در دوران زندیه خلوت کریمخانی به آن اضافه گردید و در دوره پهلوی، موزه ملی کاشان در باغ بنا گردید. باغ‌های ایرانی یکی از جذاب‌ترین عناصر فرهنگی و هنری در کاشان هستند. باغ فین به دلیل طراحی هنری، استفاده از آب و گیاهان فراوان و ترکیبی از معماری سنتی، جایگاه ویژه‌ای دارد.
اشکال مختلفی از آب در این باغ وجود دارد. آب به طور راکد، روان، جوششی به مانند چشمه و فواره ای، که هر مدل، مفهومی خاص را تداعی می کنند. گویا معمار می خواسته تضاد کویر و آب را به چشم بیننده بکشاند. حتی رنگ فیروزه ای در جوی آب در تضاد با رنگ خاکی کویر است. مهم ترین گیاه در باغ فین، سرو ایرانی است، درختان چنار به دلیل خزانشان، گویی فقط برای زیبایی های بصری، سرو را همراهی می کنند. توجه به نقاشی های روی سقف و تقارن ساختمان های این باغ را از دست ندهید. این مجموعه خوشبختانه به ثبت یونسکو رسیده است. و از منظر تاریخی قتل امیرکبیر در حمام فین، معروف ترین اتفاقی است که این باغ شاهد آن بوده است.
حمام ایرانی
بخشی از جریان زندگی مردم ایرانی در گذشته در حمام های عمومی سپری می شد. هر شهر دارای پنج عنصر اصلی شامل مسجد، بازار، خانه، حمام و آب‌انبار بود. حمام ها پاتوقی برای اهالی محل بودند، آن ها حتی زمان رفتن به حمام را با همدیگر هماهنگ می کردند و بقچه به دست راهی می شدند. امروزه تنها کالبدی فیزیکی از این حمام ها به جای مانده است و دیگر خبری از اجتماع در آن ها نیست.
یکی از زیباترین حمام ها، حمام سلطان امیر احمد در کاشان است. نام این حمام به دلیل وجود امام زاده ای است که در کنار آن قرار دارد. این حمام هزار متر وسعت دارد و از زلزله ی کاشان جان سالم به در برده است. ساخت حمام اولیه به دوره ی سلجوقی باز می گردد و البته به گفته ی برخی، در دوره قاجار دوباره روی حمام تخریب شده ی قبلی، بنای امروزی ساخته شده است. سربینه حمام هم متعلق به دوره قاجار است. علاوه بر معماری زیبای درون آن، سقف و معماری بیرونی خیره کننده ای دارد.
معماری حمام
یکی از زیباترین سقف های گنبدی شکل ایران سقف این حمام است که چند گنبد آن را تشکیل می دهند. بالای هر گنبد، شیشه ای محدب وجود دارد تا نور کافی به قسمت های مختلف حمام بتابد. حمام نه تنها دارای معماری منحصر به فردی است اما نمونه ارزشمندی از آثار هنری نقاشی و گچ بری و آهک بری صفوی را به نمایش می گذارد. کاشی های آبی فیروزه ای و زرد رنگ همگی نشان از معماری اصیل ایرانی دارند.
حمام سلطان امیر احمد مانند بقیه حمام های ایرانی از چند بخش تشکیل شده است: پیشخوان، هشتی، راهروهای ارتباطی، سربینه، سرماخوان، گرماخوان، صفه شاه‌نشین، خزینه، اتاق تنظیف، سرویس‌های بهداشتی و دو حلقه چاه آب است. هر کدام از این قسمت ها معماری خاص خود و کاربری منحصر به فردی دارد.
بازار و تیمچه
ریشه ی کلمه ی بازار از کلمه ی پهلوی بهاچار به معنی جایی که در آن بهای کالایی گفته می شود، می آید. بازارها هسته ی اصلی شهر را در گذشته تشکیل می دادند. قدمت بازار در تاریخ ایران به دوره ی ساسانی بر می گردد. درست است که قدمت بازار کاشان به دوره ی آل بویه بر میگردد ولی در دوره ی صفوی به رونق رسید. زلزله ی کاشان این بازار را تخریب کرد و مجدد قاجاریان این بازار را بازسازی کردند. بازار کاشان به مانند بقیه ی بازارها در ایران شامل بخش های مختلفی از جمله: راسته، سرا، تیمچه، چهارسو، بازارچه و کاروانسرا است.
بخش های مختلف بازار
زیباترین بخش بازار کاشان تیمچه امین الدوله است. تیمچه‌ها فضاهایی بزرگ و سرپوشیده هستند که دورتادور آن را حجره‌هایی به هم پیوسته در ۲ تا ۳ طبقه فراگرفته و گاهی دارای طرح هشت ضلعی هستند. تیمچه‌ها در بازارهای ایران دارای طاق و گنبد مزین به کاربندی و مقرنس‌های زیبایی هستند. استاد علی مریم کاشانی معماری آن را بر عهده داشت و این سرا به همت فرخ خان غفاری کاشی ملقب به امین الدوله ساخته شده و به همین دلیل امین الدوله نام گرفته است. از دیدنی های این سرا فرش فروشی های زیبایی است که هوش از سر هر بیننده ای می برد. این تیمچه دو درب بزرگ چوبی دارد که آن را به بازار متصل می کند. معماری این بنا علاوه بر زیبایی به قدری محکم است که بعد از سالیان دراز هیچ گونه رخنه ای به آن وارد نشده است.
قسمت دیگر که مورد توجه است تیمچه صباغ است. این مکان به علت تزیینات زیبایی که در هشتی های آن وجود دارد شهره است. هم چنین در بازار کاشان مسجد و مدرسه امام را می بینیم که متعلق به زمان فتحعلی شاه هستند. این مدرسه که به آن مدرسه سلطانی هم می گویند بزرگ ترین حوزه علمیه شهر کاشان است.
همچنین می توانید از مسجد میرعماد در نزدیکی بازار و مربوط به دوره ی سلجوقی هم دیدن کنید. کتیبه و سر در این مسجد بسیار زیباست. همچنین محراب این مسجد در موزه ی اسلامی برلین نگهداری می شود.
مسجد آقابزرگ
ساخت این مسجد به هزینه مردی نیکوکار به نام محمدتقی خانبان و پسرش از سال 1264 آغاز و تا سال 1313 به پایان رسید. این مسجد تنها مسجد پنج طبقه در جهان است. مجموعه آقا بزرگ کاشان تلفیقی از مسجد و مدرسه است و به دلیل کوچک بودن زمین در چند طبقه ساخته شده است. تزیینات گچ بری، مقرنس کاری و همه ی جزییات معماری بسیار زیبا است و در هیچ کدوم زیاده روی نشده است. از ویژگی های معماری این مسجد ساخت گنبدخانه آن بر روی هشت ستون است که باعث جریان هوای خنک در فضای گنبدخانه در فصول گرم و تابستان‌های داغ منطقه کویری است.
کویرهای کاشان
کاشان شهری مناسب عاشقان کویرگردی است. همان طور که در ابتدای متن گفتیم آلودگی نوری در این شهر و اطرافش پایین است و برای دیدن آسمان شب و ستارگان بسیار مناسب است. خوشبختانه چندین کویر زیبا در کاشان وجود دارد که بنا بر سلیقه خود می توانید یکی از آن ها را انتخاب کنید.
کویر مرنجاب دارای تپه‌های شنی بلند است که بلندترین آن 70 متر طول دارد. این کویر در شمال آران و بیدگل قرار دارد. از دیگر جاذبه‌های مرنجاب می‌توان به کاروان‌سرایی در جاده ابریشم اشاره کرد. امروزه کاروان‌سرای مرنجاب به‌عنوان مهمانسرا مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مزرعه ارگانیک و اکو کمپ متین آباد در 60 کیلومتری شهر کاشان و 169 کیلومتری اصفهان، دو شهر بزرگ گردشگری در مرکز ایران قرار دارد. بنای اصلی کمپ متین آباد با ظاهر کاروان‌سراهای قدیمی ساخته و حجره حجره است و حتی شاه‌نشین دارد. در این کمپ توسعه پایدار و مسائل زیست محیطی رعایت شده است.
کویر ابوزید آباد مقصدی محبوب برای کویرنوردان است. شهر تاریخی نوش‌آباد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این منطقه است. در این کویر انواع تفریحات از جمله شترسواری، آفرود، تپه نوردی و رصد ستارگان را می توانید انجام دهید. زیبایی کویر ابوزید آباد مثال زدنی است وقتی بر روی تپه های شنی قدم می زنید آرامش را احساس می کنید. تنها عیب آن شلوغی این کویر به خصوص در روزهای تعطیل است.
علاوه بر تمامی این دیدنی ها، آیین سنتی و مذهبی قالی شویان (قالی شوران)، مهارت های سنتی فرش بافی و باغ ایرانی فین کاشان به ثبت جهانی یونسکو رسیده است. بازدید از این شهر تاریخی زیبا را فراموش نکنید. اگر می خواهید با تورهای دانا به کاشان سفر کنید از این لینک اطلاعات لازم را به دست آورید. امید است که در دل شهر کویری ایران برای حفظ محیط زیست کوشش کنیم.
